Hoàn thiện Bộ luật Tố tụng hình sự 2003 về quyền bào chữa: Bảo đảm quyền con người trong hoạt động tư pháp

Hoàn thiện Bộ luật Tố tụng hình sự 2003 về quyền bào chữa: Bảo đảm quyền con người trong hoạt động tư pháp

Được đánh giá là đem lại nhiều tiến bộ cho hoạt động tố tụng hình sự (TTHS) gần 8 năm qua, song trước sự phát triển của giai đoạn đang thực hiện cải cách tư pháp và xây dựng NNPQ XHCN, Bộ luật TTHS năm 2003 đang đứng trước yêu cầu phải sửa đổi, bổ sung, nhất là những bất cập, vướng mắc trong việc thực hiện các quy định về quyền của LS/người bào chữa khi tham gia TTHS để đóng góp vào quá trình làm sáng tỏ sự thật khách quan của vụ án, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị tình nghi phạm tội. Luật “ngáng chân”

Từ “kinh nghiệm xương máu” của nhiều LS phản ánh thực trạng thi hành các quy định trong Bộ luật TTHS về bảo đảm quyền bào chữa còn nhiều bất cập, vướng mắc. Trong một hành lang pháp lý chưa thực sự “coi trọng” người bào chữa và quyền bào chữa, LS phải vật lộn với bao rào cản để hành nghề, khiến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân nhiều khi bị vi phạm trắng trợn, mà nghiêm trọng hơn là ảnh hưởng đến việc xác định sự thật khách quan của vụ án, khả năng tiếp cận công lý, tôn trọng và bảo vệ quyền con người trong hoạt động tư pháp.

Khi “mổ xẻ” các quy định của Bộ luật TTHS hiện hành, giới LS và cả những người tiến hành tố tụng và người dân đều nhận ra “trùng trùng lớp lớp” những quy định đang khiến quyền bào chữa vốn là quyền Hiến định lại trở thành một quyền phái sinh, mà để thực hiện được thì LS đa phần phải “lụy” các cơ quan tiến hành tố tụng. Khi tham gia hoạt động tố tụng, nhất là ở giai đoạn điều tra, người bào chữa/LS gần như không được chủ động hành nghề, bị ngăn cản từ nhiều phía, ngay cả các quy định pháp luật về… quyền bào chữa.

Bên cạnh đó, vấn đề bảo đảm quyền của người bào chữa cũng gặp không ít trở ngại. Quyền bào chữa gắn chặt với chức năng gỡ tội, có mối quan hệ mật thiết, hữu cơ với chức năng gỡ tội và xét xử trong TTHS. Song trên thực tế, việc khởi tố, điều tra và đề nghị truy tố đều do cơ quan điều tra được nắm quyền chủ động, Viện Kiểm sát phần lớn lại chỉ thụ động chờ vào kết luận điều tra để thực hiện quyền truy tố còn Tòa án cũng bị “đổi vai” từ trọng tài khách quan thành “chủ thể buộc tội” khiến người bào chữa/LS trở thành một lực lượng đơn độc trước thế “kiềng 3 chân” vững chãi và đầy quyền lực của các cơ quan tiến hành tố tụng…

Nhận thức “cản”

“Hạn chế quyền hành nghề của LS một phần từ những quy định trong Bộ luật TTHS 2003 và một phần còn do quan niệm, thái độ hợp tác của các cơ quan tiến hành tố tụng” – LS. Phan Thanh Bình nhận xét. Đó cũng là một biểu hiện của việc nhận thức chưa đúng về quá trình dân chủ hóa hoạt động TTHS, ảnh hưởng đến việc tạo ra cơ chế pháp lý hữu hiệu để thúc đẩy các cơ quan tiến hành tố tụng tự hoàn thiện, nâng cao hiệu quả hoạt động của mình trước sự đối trọng, phản biện tích cực của bên bào chữa.

Thậm chí, LS. Trương Xuân Tám (Ủy viên Ban thường vụ Liên đoàn LSVN) còn cho rằng, quyền bào chữa nói riêng và quyền tham gia TTHS nói chung của LS vẫn hình thức bởi Bộ luật TTHS chưa được “thiết kế” theo tinh thần để LS chủ động tham gia TTHS. Hơn nữa, “có vẻ các cơ quan tiến hành tố tụng “ngại” mở rộng quyền của LS nên lập tức quy định thêm nhiều điều kiện không cần thiết hoặc giải quyết các yêu cầu của LS một cách lấp lửng để LS phải “chạy vòng vòng” trong vòng quay của các cơ quan tiến hành tố tụng nếu muốn hành nghề”….

 Những quy định bất cập của Bộ luật TTHS 2003 về quyền bào chữa cần nhanh chóng được sửa đổi để “chỗ dựa pháp lý” của người dân là LS có công cụ hữu hiệu để đấu tranh có hiệu quả với các loại tội phạm và vi phạm pháp luật. Qua đó, đem lại niềm tin vào hệ thống pháp luật và tố tụng trong việc bảo vệ công lý, quyền con người./.

Hương Giang

Tham khảo thêm các bài viết:

• Bảo đảm quyền bào chữa tại phiên tòa sơ thẩm
• Một số vấn đề về quyền bào chữa của người bị buộc tội theo quy định của pháp luật quốc tế
• Quy định mới về quyền bào chữa của người dưới 18 tuổi bị buộc tội
• Hoàn thiện Bộ luật Tố tụng hình sự 2003 về quyền bào chữa: Bảo đảm quyền con người trong hoạt động tư pháp
• Hãy phân tích và nêu ý nghĩa về chế độ sở hữu độc quyền của chủ thể quyền sở hữu trí tuệ. Tại sao lại cần có các trường hợp ngoại lệ và giới hạn về thời hạn bảo hộ
• Phân tích và nêu ý nghĩa của biện pháp cấm xuất khẩu, nhập khẩu đối với hàng hoá. Trên cơ sở các phân tích, hãy đưa ra nhận xét về tính hợp lý hoặc/và chưa hợp lý của các quy định này
• Chức năng của Viện kiểm sát trong giai đoạn điều tra – Chương 2
• Những thuận lợi, khó khăn vướng mắc và bài học kinh nghiệm rút ra từ thực tiễn triển khai thực hiện Chương trình cải cách thể chế trên địa bàn tỉnh Lào Cai giai đoạn 2001 – 2010
• Những điểm mới Luật Đầu tư 2014
• Áp dụng pháp luật lao động trong việc tạo điều kiện cho tổ chức đại diện người lao động được thành lập và hoạt động tại doanh nghiệp
• Hoàn thiện Bộ luật Tố tụng hình sự 2003 về quyền bào chữa: Bảo đảm quyền con người trong hoạt động tư pháp
• Chứng thực hợp đồng, giao dịch liên quan đến quyền sử dụng đất tại ubnd cấp xã trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi – những vấn đề cần suy ngẫm!
• Bàn về mối quan hệ giữa công lý và luật pháp
• Các vấn đề về Quy định của Pháp lệnh Quản lý, sử dụng vũ khí, vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ về sản xuất, kinh doanh “tiền chất thuốc nổ”
• Những điểm mới về quyền của người khiếu nại trong Luật Khiếu nại nhằm bảo vệ quyền của công dân
• Một số vấn đề về cấu trúc, vật quyền và trái quyền trong Bộ Luật Dân sự Đức mà Việt Nam có thể tham khảo
• Nhiều bất cập trong thi tuyển viên chức