1. Quan điểm của Đảng về phát triển đội ngũ công chức lãnh đạo:

  Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn xác định “Cán bộ chính là dây chuyền của bộ máy Đảng, Nhà nước và Đoàn thể nhân dân, là người đem chính sách của Đảng, Chính phủ giải thích cho dân chúng hiểu rõ và thi hành. Đồng thời, đem tình hình của dân chúng báo cáo cho Đảng, Chính phủ hiểu rõ để đặt chính sách cho đúng”. Chính vì vậy, cán bộ là cái gốc của mọi công việc, muôn việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hay kém.

  Kế thừa và phát triển tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về công tác cán bộ, Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ ba, khoá VIII (tháng 10 năm 1997) về Chiến lược cán bộ thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước đã khẳng định: Cán bộ là nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng, gắn liền với vận mệnh của đảng, của đất nước và của chế độ, là khâu then chốt trong công tác xây dựng đảng. Từ yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, Nghị quyết đã đúc kết những tiêu chuẩn chung của người cán bộ trong thời kỳ đổi mới:

  – Có tinh thần yêu nước sâu sắc, tận tuỵ phục vụ nhân dân, kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, phấn đấu thực hiện có kết quả đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước.

  – Cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Không tham nhũng và kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng. Có ý thức tổ chức kỷ luật. Trung thực, không cơ hội, gắn bó mật thiết với nhân dân, được nhân dân tín nhiệm.

  – Có trình độ hiểu biết về lý luận chính trị, quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước; có trình độ văn hoá, chuyên môn, đủ năng lực và sức khoẻ để làm việc có hiệu quả, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ được giao.

  Các tiêu chuẩn đó có quan hệ mật thiết với nhau. Coi trọng cả đức và tài, đức là gốc.

  Ngoài ra, đối với cán bộ lãnh đạo Đảng, Nhà nước, đoàn thể nhân dân, người cán bộ còn cần phải có các phẩm chất sau đây:

  – Có bản lĩnh chính trị vững vàng trên cơ sở lập trường của giai cấp công nhân, tuyệt đối trung thành với lý tưởng cách mạng, với chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Có năng lực dự báo và định hướng sự phát triển, tổng kết thực tiễn, tham gia xây dựng chính sách pháp luật; thuyết phục và tổ chức nhân dân thực hiện. Có ý thức và khả năng bảo vệ quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước.

  – Gương mẫu về đạo đức, lối sống. Có tác phong dân chủ, khoa học, có khả năng tập hợp quần chúng, đoàn kết cán bộ.

  – Có kiến thức về khoa học lãnh đạo và quản lý. Đã học tập có hệ thống ở các trường của Đảng, Nhà nước và đoàn thể nhân dân; trải qua thực tiễn có hiệu quả.

  Theo quy định về công tác cán bộ hiện hành, việc phát triển đội ngũ cán bộ, công chức lãnh đạo được thực hiện chủ yếu thông qua công tác quy hoạch với các mục đích cơ bản sau:

  – Tạo sự chủ động, có tầm nhìn chiến lược trong công tác cán bộ; khắc phục tình trạng hẫng hụt trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, bảo đảm tính kế thừa, phát triển và sự chuyển tiếp liên tục, vững vàng giữa các thế hệ cán bộ, giữ vững đoàn kết nội bộ và sự ổn định chính trị.

  – Chuẩn bị từ xa và tạo nguồn cán bộ dồi dào làm căn cứ để đào tạo, bồi dưỡng, xây dựng đội ngũ cán bộ đảm nhận các chức danh lãnh đạo, quản lý các cấp trong hệ thống chính trị vững vàng về chính trị, trong sáng về đạo đức, thành thạo về chuyên môn, nghiệp vụ, có trình độ và năng lực, nhất là năng lực trí tuệ và thực tiễn tốt, đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

  Căn cứ Quy chế bổ nhiệm cán bộ và giới thiệu cán bộ ứng cử (ban hành kèm theo Quyết định số 68-QĐ-TW ngày 04 tháng 7 năm 2007 của Bộ Chính trị) thì người được giới thiệu để xem xét bổ nhiệm, giới thiệu ứng cử vào chức vụ lãnh đạo, quản lý là cán bộ công tác trong cơ quan, đơn vị thì nói chung phải được quy hoạch vào chức danh bổ nhiệm, ứng cử. Trường hợp đặc biệt, vì yêu cầu đột xuất, đối với cán bộ chưa kịp bổ sung vào quy hoạch, nhưng thực sự có năng lực thực tiễn và phẩm chất đạo đức tốt, có tín nhiệm cao trong Đảng và trong dân, có đủ sức khỏe để hoàn thành tốt nhiệm vụ, thì cũng có thể bổ nhiệm, tuy không có trong quy hoạch vào chức danh bổ nhiệm, ứng cử.

  2. Chủ trương thí điểm thi tuyển công chức lãnh đạo của Đảng và Chính phủ:

  2.1. Quá trình hình thành chủ trương:

  Tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết số 03-NQ-TW năm 1997 của Ban Chấp hành Trung ương (khoá VIII) về Chiến lược cán bộ thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, tại Kết luận của Hội nghị lần thứ 9 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá X về tiếp tục đẩy mạnh thực hiện Chiến lược cán bộ từ nay đến năm 2020, Đảng ta đã nhận định: “Chính sách, môi trường làm việc của cán bộ chưa tạo động lực để khuyến khích, thu hút, phát huy năng lực, sự công hiến của cán bộ. Việc đổi mới công tác cán bộ còn chưa toàn diện và còn chậm so với đổi mới kinh tế – xã hội”. Từ đó, Đảng ta đã yêu cầu cần phải đổi mới tư duy, cách làm, khắc phục có kết quả những yếu kém trong từng khâu của công tác cán bộ.

  Nhận thức được một số hạn chế, tồn tại của công tác quy hoạch cán bộ, công chức lãnh đạo trong thời gian qua, đặc biệt là tình trạng cục bộ, khép kín, lúng túng, bị động trong công tác quy hoạch cán bộ; tính thiết thực, khả thi của quy hoạch còn thấp, chất lượng đội ngũ cán bộ được quy hoạch chưa cao, chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ trước mắt cũng như lâu dài cho sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Từ đó, Đảng ta xác định: cùng với việc nâng cao chất lượng công tác quy hoạch cán bộ, bảo đảm sự chủ động, có tầm nhìn xa, đáp ứng cả nhiệm vụ trước mắt và lâu dài, chúng ta cần mở rộng việc thí điểm đổi mới cách tuyển chọn cán bộ vào các chức danh lãnh đạo cấp phòng ở tỉnh, thành phố và cấp vụ ở các bộ, ngành Trung ương. Từ đó, Kết luận đã yêu cầu các cơ quan chức năng phải nghiên cứu, xây dựng và thực hiện thí điểm Đề án đổi mới cách tuyển chọn cán bộ lãnh đạo cấp vụ và cấp phòng; thực hiện chế độ thực tập và tập sự lãnh đạo. Như vậy, việc thí điểm thi tuyển công chức lãnh đạo là một chủ trương mang tính chất thử nghiệm nhằm khắc phục tình trạng nguồn quy hoạch còn bị bó hẹp, khép kín; mở rộng cơ hội, tạo ra một không gian rộng lớn hơn để phát hiện những nhân tố mà tổ chức chưa có điều kiện quy hoạch, khuyến khích dòng chảy tương tác giữa hệ thống chính trị với xã hội, góp phần hạn chế tình trạng chảy máu chất xám từ khối công sang khối tư. Chủ trương này cũng được mong đợi sẽ tạo ra môi trường cạnh tranh công bằng, minh bạch, lành mạnh để tuyển chọn cán bộ lãnh đạo, quản lý từ nguồn tài nguyên nhân lực rộng lớn của xã hội chứ không chỉ giới hạn từ một nguồn duy nhất là đội ngũ hơn 03 triệu đảng viên hiện nay.

  Ngoài việc khắc phục những hạn chế của khâu quy hoạch cán bộ, công chức lãnh đạo, thi tuyển công chức lãnh đạo với phương thức cạnh tranh công khai, công bằng, minh bạch còn được chờ đợi như giải pháp tương lai cho một nền hành chính hiện đại, khắc phục những nhược điểm của của công tác bổ nhiệm hiện nay. Với ý nghĩa là một trong những giải pháp thu hút nhân tài, loại bỏ được một số hiện tượng tiêu cực như bè phái, cục bộ, chạy chức chạy quyền, góp phần xoá dần thói quen sử dụng cán bộ theo kiểu “sống lâu lên lão làng”. Có thể nói, thi tuyển công chức lãnh đạo được nhìn nhận và mong đợi như một cơ chế làm trong sạch, lành mạnh và năng động hoá nền công vụ vốn có xu hướng bảo thủ và khép kín xưa nay.

  2.2. Tình hình thực hiện chủ trương thí điểm thi tuyển công chức lãnh đạo:

  Từ năm 2005, Bộ Nội vụ đã khởi động và triển khai thí điểm mô hình thi tuyển công chức lãnh đạo. Tháng 9 năm 2007, Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu Bộ Nội vụ xây dựng Quyết định của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án thí điểm tổ chức thi tuyển một số chức danh lãnh đạo, quản lý trong một số cơ quan nhà nước ở Trung ương và địa phương, vị trí thi tuyển là lãnh đạo cấp vụ và tương đương thuộc Bộ và lãnh đạo cấp phòng và tương đương thuộc UBND cấp huyện, lãnh đạo cấp sở và tương đương thuộc UBND cấp tỉnh.

  Sau khi có chủ trương thực hiện thí điểm thi tuyển công chức lãnh đạo, một số địa phương như Hải Phòng, Đà Nẵng, Long An, Bình Dương, Phú Thọ.. đã thực hiện thí điểm thi tuyển chức danh lãnh đạo. Trong thời gian gần đây, một số địa phương khác đang tiếp tục hoàn thiện đề án thí điểm như TP. Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Bắc Giang… Bước đầu, dư luận xã hội hết sức đồng tình, ủng hộ việc triển khai thực hiện chủ trương này trong thực tế cuộc sống.

  Đà Nẵng là đơn vị đầu tiên thực hiện chủ trương thí điểm mở rộng thi tuyển chức danh lãnh đạo. Sau hơn 02 năm triển khai thực hiện, đã có 102 người tham gia dự thi 30 chức danh lãnh đạo bổ nhiệm cho 11 sở, quận, huyện trên địa bàn, bao gồm Trung tâm Đăng kiểm xe cơ giới thuộc Sở Giao thông Công chính, Trường Phổ thông trung học Phan Châu Trinh, Trường Phổ thông trung học Thái Phiên thuộc Sở Giáo dục và Đào tạo… Quy trình thi tuyển được các cơ quan chức năng thực hiện thông qua các bước:

  – Các Sở, ban, ngành địa phương lựa chọn, đề xuất đơn vị sự nghiệp trực thuộc có nhu cầu thi tuyển công chức lãnh đạo xây dựng kế hoạch trình Uỷ ban nhân dân thành phố phê duyệt. Các thông tin về thi tuyển được công bố công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng của thành phố. Các cơ quan chức năng tiến hành thu nhận, kiểm tra, thẩm định, xét duyệt hồ sơ người đăng ký dự tuyển.

  – Người tham gia dự thi là cán bộ, công chức, viên chức trong biên chế hoặc hợp đồng lao động, kể cả đối tượng được tiếp nhận theo chính sách thu hút nguồn nhân lực của Uỷ ban nhân dân thành phố hiện đang công tác tại các cơ quan hành chính, đơn vị sự nghiệp và doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế trong và ngoài thành phố Đà Nẵng.

  Tiêu chuẩn cụ thể: Có phẩm chất đạo đức tốt, lịch sử chính trị rõ ràng, không vi phạm những quy định của Đảng và Nhà nước, có bằng đại học hệ chính quy tập trung với chuyên ngành đào tạo phù hợp, biết sử dụng ngoại ngữ và tin học để phục vụ cho công tác quản lý, điều hành, tuổi đời từ 25 đến 45, riêng đối với cán bộ đương chức thì tuổi không quá 50.

  – Người dự thi phải thi viết và bảo vệ đề án. Bài thi viết tập trung vào các nội dung: Trình bày chức năng, nhiệm vụ, hệ thống tổ chức, bộ máy của đơn vị có nhu cầu thi tuyển công chức lãnh đạo. Mô tả vị trí, chức trách, quyền hạn và trách nhiệm của thủ trưởng đơn vị đó. Dự báo kết quả, hiệu quả hoạt động và tăng trưởng của đơn vị. Nếu bài thi viết đạt yêu cầu, người dự thi sẽ bảo vệ Đề án tổ chức hoạt động và phát triển của đơn vị, trình bày các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động và phát triển đơn vị trong tương lai.

  – Hội đồng thi tuyển do Chủ tịch Uỷ ban nhân dân thành phố làm Chủ tịch. Phó Chủ tịch Hội đồng là thủ trưởng đơn vị có nhu cầu tuyển dụng và Giám đốc Sở Nội vụ. Các uỷ viên là đại diện lãnh đạo các Sở: Tài chính, Khoa học và công nghệ, các chuyên gia, nhà khoa học, giảng viên cở các cơ sở đào tạo chuyên ngành.

  Từ hiệu quả ban đầu của việc thực hiện thí điểm thi tuyển công chức lãnh đạo của một số địa phương, Bộ Nội vụ đang tiếp tục hoàn thiện dự thảo đề án thí điểm mở rộng diện thi tuyển chức danh lãnh đạo, theo đó, thi tuyển công chức lãnh đạo được xác định là một khâu tuyển chọn để tìm người có đủ đức, đủ tài, đủ tiêu chuẩn điều kiện và tín nhiệm để giới thiệu cơ quan có thẩm quyền quyết định. Về nội dung thi, kỳ thi sẽ vừa kiểm tra kiến thức, vừa kiểm tra khả năng xử lý tình huống cụ thể, đồng thời xem xét quá trình công tác ở đơn vị nơi ứng viên công tác. Hội đồng chấm thi gồm 5-7 thành viên có trình độ và chuyên sâu về lĩnh vực thi tuyển.

  3. Một số vấn đề về thí điểm thi tuyển công chức lãnh đạo tại Bộ Tư pháp:

  Mô hình nền công vụ hành chính truyền thống Việt Nam trong nhiều năm qua được thực hiện theo con đường chức nghiệp. Hiểu một cách tương đối, mô hình này là cách thức lựa chọn người và một nghề cụ thể nào đó suốt cả cuộc đời. Từ đó, mô hình này đòi hỏi phải có sự phân chia công chức thành các nhóm lĩnh vực, nhóm công việc, thành các ngạch, bậc lương và chức vụ. Có thể nói, đây là một hình thức quản lý công chức theo thâm niên.

  Sau khi Luật Cán bộ, công chức năm 2008, Nghị định số 21/NĐ-CP ngày 15 tháng 01 năm 2010 của Chính phủ về quản lý biên chế hành chính, Nghị định số 24/2010/NĐ-CP ngày 15 tháng 3 năm 2010 của Chính phủ về tuyển dụng, sử dụng và quản lý công chức được ban hành, nền công vụ Việt Nam đang tìm tòi hướng quản lý công chức theo mô hình vị trí việc làm. Theo đó, tổ chức được chia thành hệ thống hoạt động của mình thành các công việc cụ thể và mỗi nhân sự được giao một công việc cụ thể trong tổ chức với một mức lương nhất định. Theo nhận định chung, việc thi tuyển công chức lãnh đạo dễ thích ứng trong hệ thống quản lý theo vị trí việc làm hơn so với hệ thống quản lý theo con đường chức nghiệp.

  Tại Trung Quốc, việc lựa chọn cán bộ lãnh đạo được thực hiện theo nguyên tắc “công khai, bình đẳng, cạnh tranh và chọn ưu”, mở rộng tầm nhìn “dùng người” để khuyến khích cán bộ trẻ ưu tú phát triển. Cạnh tranh lên chức đã trở thành phương thức quan trọng trong việc lựa chọn cán bộ lãnh đạo tại các cơ quan Đảng, chính quyền của Trung Quốc. Theo thống kế đến tháng 4 năm 2000, đã có 179 000 người tham gia cạnh tranh các chức vụ lãnh đạo cấp huyện và cấp phòng.

  Trước yêu cầu cải cách tư pháp, hoàn thiện hệ thống pháp luật, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, Bộ Tư pháp đang hướng tới mục tiêu xây dựng một đội ngũ công chức có bản lĩnh chính trị vững vàng, có phẩm chất và năng lực tốt, có cơ cấu phù hợp với chiến lược phát triển kinh tế – xã hội và bảo vệ Tổ quốc, bảo đảm sự chuyển tiếp liên tục, vững vàng giữa các thế hệ cán bộ, đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ của thời kỳ mới. Trên cơ sở Hướng dẫn số 09-HD/BTCTW ngày 26 tháng 9 năm 2007 của Ban Tổ chức Trung ương, trong đó xác định: “Thúc đẩy cải cách hành chính, đổi mới quy trình bổ nhiệm cán bộ và giới thiệu cán bộ ứng cử theo hướng mở rộng và phát huy dân chủ, thực hiện công khai, minh bạch, giảm bớt thủ tục, thời gian không cần thiết, đáp ứng kịp thời hơn việc kiện toàn đội ngũ cán bộ trong hệ thống chính trị”, các cơ quan chức năng của Bộ Tư pháp cần xem xét, nghiên cứu việc thí điểm thực hiện thi tuyển công chức lãnh đạo như một giải pháp góp phần thực hiện chiến lược phát triển đội ngũ công chức lãnh đạo của các đơn vị thuộc Bộ. Trước mắt, Bộ có thể xem xét, nghiên cứu việc thực hiện thí điểm thi tuyển chức danh lãnh đạo, quản lý đối với cấp phòng của một số đơn vị sự nghiệp thuộc Bộ để tạo tiền đề tiếp tục xây dựng, hoàn thiện một cơ chế thi tuyển hoàn chỉnh, lâu dài định hướng cho các năm tiếp theo.

Ths. Nguyễn Xuân Tùng

Tài liệu tham khảo:

1. Bùi Kim Hồng – Chủ tịch Hồ Chí Minh với công tác cán bộ, tổ chức – Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia (năm 2009).

2. PGS.TS. Trần Đình Hoan (Chủ biên) – Đánh giá, quy hoạch, luân chuyển cán bộ lãnh đạo, quản lý thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước – Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia (năm 2009).

3. TS. Đỗ Minh Cương – Quy hoạch cán bộ lãnh đạo, quản lý – Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia (năm 2009).

4. Trịnh Cư, TS. Nguyễn Duy Hùng, PGS.TS. Lê Văn Yên – Kinh nghiệm xây dựng đội ngũ cán bộ ở Trung Quốc – Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia (năm 2009).

5. Học viện Hành chính quốc gia – Giáo trình Tổ chức nhân sự hành chính nhà nước – Nhà Xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội (năm 2004).

6. Các văn kiện của Đảng Cộng sản Việt Nam có liên quan.